پژوهشی در معماری ونظم هندسی واژگان شعراخوان ثالث (مطالعۀ موردی: آواز چگور، چون سبوی تشنه)
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضوهیات علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه بین المللی امام خمینی
چکیده
از خصوصیّات مهم شعر، تصرف در زبان است. غرابت زبانی، شعر را چون موجودی منحصربه‌فرد می‌سازد؛ ازاین‌رو شاعر برای این قصد از تکنیک‌هایی مانند نظم و پیوند واژگان در محور همنشینی که بنیان آن موسیقی واج است و نیز گزینش واژگان در محور جانشینی، بهره می‌گیرد. شگردهای زبان شاعرانه، واژگان را در شعر برجسته می‌کند و بار معنایی متفاوتی به آن‌ها می‌بخشد. یکی از روش‌ها برای ساختن زبان شاعرانه استفاده از نظم هندسی واژگان در شعر است که اخوان ثالث به گواه اشعارش، به نیکی از عهده آن برآمده است. نظم هندسی ومطالعاتی با این رویکرد در زبان شعر،از هنر معماری وارد زبان وادبیات شده وبه نوعی مطالعه ای بینارشته ای محسوب می شود.نظم هندسی شعر شامل انسجام واژگان در محور افقی و هماهنگی و یکپارچگی سطور در محور عمودی شعر است. ازاین‌رو در این مقاله تلاش شده به‌عنوان نمونه با بررسی دو شعر «آواز چگور و چون سبوی تشنه» از اخوان، انسجام و یکپارچگی و نیز نظم هندسی موجود در شعر او نشان داده شود. روش پژوهش به‌صورت مطالعه آثار و منابع (کتابخانه‌ای) و بررسی سند (متن شعرهای اخوان) و فیش‌برداری و تحلیل بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اشعار او را می‌توان از دسته اشعار منسجم، یکپارچه و منظّم خواند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Research in architecture and geometric order of the poetry of the Akhavan- Sales( A case stady of Avaze Chagour and Chun sabuye Teshneh)
نویسندگان [English]
- Hamid Taheri 1
- Sabaa Johariyan 2
1 Scientific membership of Imam Khomeini International University
2 Graduated from Imam Khomeini International University
چکیده [English]
از خصوصیّات مهم شعر، تصرف در زبان است. غرابت زبانی، شعر را چون موجودی منحصربه‌فرد می‌سازد؛ ازاین‌رو شاعر برای این قصد از تکنیک‌هایی مانند نظم و پیوند واژگان در محور همنشینی که بنیان آن موسیقی واج است و نیز گزینش واژگان در محور جانشینی، بهره می‌گیرد. شگردهای زبان شاعرانه، واژگان را در شعر برجسته می‌کند و بار معنایی متفاوتی به آن‌ها می‌بخشد. یکی از روش‌ها برای ساختن زبان شاعرانه استفاده از نظم هندسی واژگان در شعر است که اخوان ثالث به گواه اشعارش، به نیکی از عهده آن برآمده است. نظم هندسی ومطالعاتی با این رویکرد در زبان شعر،از هنر معماری وارد زبان وادبیات شده وبه نوعی مطالعه ای بینارشته ای محسوب می شود.نظم هندسی شعر شامل انسجام واژگان در محور افقی و هماهنگی و یکپارچگی سطور در محور عمودی شعر است. ازاین‌رو در این مقاله تلاش شده به‌عنوان نمونه با بررسی دو شعر «آواز چگور و چون سبوی تشنه» از اخوان، انسجام و یکپارچگی و نیز نظم هندسی موجود در شعر او نشان داده شود. روش پژوهش به‌صورت مطالعه آثار و منابع (کتابخانه‌ای) و بررسی سند (متن شعرهای اخوان) و فیش‌برداری و تحلیل بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اشعار او را می‌توان از دسته اشعار منسجم، یکپارچه و منظّم خواند.
کلیدواژه‌ها [English]
- زبان
- نظم هندسی
- انسجام
- یکپارچگی
- معماری واژگان
Detailed Abstract
One of the important characteristics of poetry is mastery of language. Linguistic uniqueness makes poetry a distinct entity. Therefore, poets employ techniques such as rhythm and the connection of words in the axis of coexistence, based on the foundation of prosody, as well as the selection of words in the axis of substitution, to achieve this purpose.
In this article, an attempt is made to demonstrate coherence, consistency, and geometric order in the poetry of Akhavan through the analysis of two poems, "The Song of the Chagur and the Thirsty Pitcher." A significant and commonly used approach in understanding poetic concepts and themes, especially in contemporary poetry, is the form-oriented and geometric approach, which can be related to semiotics in poetry. The geometric and form-oriented perspective on poetry allows us to not only derive pleasure from its meaning and concept but also immerse ourselves in its appearance and perceive an effect consistent with the meaning from its external form.
From a form-oriented perspective, it can be concluded that everything is incomplete without form. In these poems, each word carries a significant mission on its own and manifests its influence at the end of the work, proving that no other word can replace it and convey the same feeling.
This method began during World War II and became famous as concrete poetry. Almost in those years, a little before or after, new poetry found its place in Iran and began to take root in concrete and formal poetry. Over time, geometry and architecture of poetry became prevalent among poets. Since "poetry, according to constructivists, is the resurrection of language and creating new and innovative words," contemporary poets also create their own language and use new words to demonstrate and convey fresh concepts and experiences.
The research method is as follows: First, sources related to the poetic order, the use and role of words in poetry, including the most important ones such as the order of words, the geometric order of words by Mohammad Hoqoqi, and the contemporary poetry architecture by Majid Baldaran, were studied. Then their effectiveness in Akhavan's poems was evaluated. Therefore, the level of poetic order of the poet was assessed based on the type of use of poetic elements in the horizontal and vertical axes.
Through an examination of these selected poems, what we observe in Akhavan's external appearance of words guides the audience towards a dark and despondent space. This space can be interpreted precisely through the choice of vocabulary, the selection of sounds, the arrangement of words in the horizontal axis, the arrangement of lines in the vertical axis, the structure of words, the essence and meaning of names, the rhyme of the poem, and ultimately the syntactic structure of the poem.
Although in some cases, a glimmer of hope can be seen in his poetry, the prevailing content in his poems is despair. Therefore, all the external and internal components and elements of the poem lead the audience in the same direction, and this is an accurate definition of order in poetry.
فهرست منابع ومآخذ
کتابها
- آندو، تادائو. (1381). شعر فضا؛ ترجمۀ محمدرضا شیرازی. تهران: گام نو.
- اخوان ثالث، مهدی. (1370). آخر شاهنامه؛ چاپ دهم. تهران: مروارید.
- ----------------. (1370). از این اوستا؛ چاپ نهم. تهران: مروارید.
- بالدارن، مجید. (1395). معماری شعر معاصر؛ قزوین: سایه‌گستر.
- جبّاری مقدّم، عبّاس. (1385). نظریۀ ادبی مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو؛ تهران: فراگفت.
- جرجانی، عبدالقاهر. (1384). دلایل الاعجاز؛ ترجمۀ رادمنش. تهران: شاهنامه‌پژوهی.
- حسین‌پور جافی، علی. (1384). جریان‌های شعری معاصر فارسی؛ تهران: امیرکبیر.
- حقوقی، محمّد. (1385). تا نظم هندسی واژه‌ها؛ جلد اوّل. تهران: قطره.
- -----------. (1370). شعر زمان ما (اخوان ثالث)؛ چاپ چهاردهم. تهران: نگاه.
- دستغیب، عبدالعلی. (1373). نگاهی به مهدی اخوان ثالث؛ تهران: مروارید.
- شاملو، احمد. (۱۳۸۰). مجموعه آثار، دفتر یکم، شعرها؛ به‌کوشش نیاز یعقوب‌شاهی، تهران: زمانه و نگاه.
- شفیعی کدکنی، محمّد رضا. (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت؛ چاپ ششم. تهران: قطره.
- ----------------------. (1390). با چراغ و آینه؛ چاپ سوم. تهران: سخن.
- ----------------------. (1390). حالات و مقامات م.امید؛ چاپ سوم. تهران: سخن.
- قویمی، مهوش. (1383). آوا و القا؛ تهران: هرمس.
- محمّدی آملی، محمد. (1377). آواز چگور؛ چاپ چهارم. تهران: ثالث.
- میرسالاری، گلناز. (1391). رستاخیز کلمات در شعر اخوان ثالث؛ استاد راهنما: محمّد بهنام‌فر. دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی بیرجند.
- میزبان، جواد. (1382). از زلال آب و آیینه: تاملی در شعر اخوان ثالث؛ مشهد: نشر پایه.
- یاحقّی، محمّد جعفر. (1393). جویبار لحظه‌ها؛ چاپ پانزدهم. تهران: جامی.
مقالهها
- ایشانی، طاهره. (1390). «نظریۀ انسجام و هماهنگی انسجامی (کاربست آن در داستان کمینه فارسی)»؛ مجلۀ علمی پژوهشی زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا. ش 4. سال دوم. [صص51-77]
- پور نامداریان، تقی؛ بهمنی مطلق، حجت‌الله. (1391 ). «تأمّلی در زبان قصاید اخوان»؛ مجلۀ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. دورۀ 2. ش 1. صص 23-1.
- پویان، مجید. (1394). پرنیان آبگین پرده (گزیده مقالات همایش ملی نکوداشت مهدی اخوان ثالث)؛ یزد: نشر آرتاکاوا.
- تشکّری، منوچهر. (1380). «نگرشی به زبان شعری اخوان»؛ مجلۀ پژوهشنامۀ علوم انسانی. ش 31. صص 50-39.
- حیدری، مرتضی. (1394). «نقد شعر چون سبوی تشنه اخوان ثالث براساس نظریه ساختگرایی تکوینی»؛ در پرنیان آبگین پرده (گزیده مقالات همایش ملی نکوداشت مهدی اخوان ثالث)؛ یزد: نشر آرتاکاوا.
- ذبیح نیا، آسیه و نیلوفر صالحی. (1392). «معماری شعر»؛ نشریة دانشکدۀ ادبیّات پیام نور تفت. ش 3. [صص199-211]
- رضایی، مرضیه و سمیرا شفیعی. (1394). «نقد و تحلیل کنش گفتار «آواز چگور» اخوان ثالث با تکیه بر نظریه جان سرل»؛ در پرنیان آبگین پرده (گزیده مقالات همایش ملی نکوداشت مهدی اخوان ثالث)؛ یزد: نشر آرتاکاوا.
- نامور مطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها»؛ پژوهشنامۀ علوم انسانی. ش 56. صص 98-83.
- نعمت‌زاده، شهین. (1377). «استدلال در واژه‌گزینی»؛ نشریۀ نامۀ فرهنگستان. دورۀ 4. ش 4. صص 134- 128.
- یاکوبسن، رومن. (1394). ساختگرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی؛ ترجمۀ کوروش صفوی و بهروز محمودی و آزیتا افراشی. چاپ سوم تهران: سورۀ مهر.
)
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
دوفصلنامه ( شماره بهار و تابستان 1401)فروردین 1401صفحه 257-288
- تاریخ دریافت: 18 اسفند 1400
- تاریخ بازنگری: 20 اردیبهشت 1401
- تاریخ پذیرش: 21 اردیبهشت 1401