تحلیل ساختار ادبی در مقدمۀ متون علمی منثور (قرن 9ـ 12) (همانند طب، نجوم، شکار و...)
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
2 استاد/ زبان و ادبیات فارسی/ دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبانهای خارجی/ دانشگاه علامه طباطبایی/ تهران/ ایران
3 دانش آموخته/ زبان و ادبیات فارسی/ دانشکدۀ ادبیات فارسی / دانشگاه شهید چمران/ اهواز/ ایران
چکیده
هدف از این پژوهش تجزیه و تحلیل ساختار ادبی مقدمۀ متون علمی منثور بر اساس نظریۀ ساختارگرایی است. در مطالعات ساختاری رابطۀ میان اجزا با یکدیگر و رابطۀ میان اجزا با کل حائز اهمیت است. مقدمۀ متون علمی منثور همانند متون ادبی در دوره‌های متفاوت تغییراتی کرده است که این تغییرات در مطالعات ادبی شایان توجه هستند. متون علمی به دلیل محتوای علمی فاقد هرگونه صناعات ادبی هستند. اما نویسندگان فارسی در برخی از دوره‌ها برای تشبه به نثر ادبی در مقدمۀ اثر خود از صناعات ادبی بهره برده‌اند که این امر باعث ایجاد روابط ساختاری میان متن و مقدمه شده است. در این پژوهش علوم پایۀ ادب فارسی (مانند بیان و بدیع و...) به مثابۀ ابزار در تحلیل ساختار به کار رفته و متون علمی منثور بر اساس روند تحول آنها از منظر ساختگرایی به سه دسته تقسیم شده است: دستۀ اول متون علمی قرن چهارم تا قرن ششم که فاقد ساختار ادبی است. دستۀ دوم متون علمی قرن ششم تا اواخر قرن هشتم که نویسندگان در مقدمه، زبان خودکار را با استفاده از صناعات به سمت زبان ادبی سوق داده‌اند؛ دستۀ سوم متون علمی دوران متأخر ( قرن نهم تا دوازدهم) که نویسندگان با ارتباط میان صنایع ادبی و موضوع کتاب از کاربرد صرف صنعت فراتر رفته‌اند و ساختاری ادبی را به وجود آورده‌اند. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش نویسندگان متون علمی منثور در دوران متأخر علاوه بر ایجاد روابط ساختاری میان مقدمه و متن، مقدمه را به مثابۀ براعت استهلالی برای اثر خود قرار داده‌اند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Analysis of literary structure in the introduction of prose scientific texts(like medicine, astronomy, hunting..)
نویسندگان [English]
- samane abedini 1
- Jalal- od- Din Din Kazzazi 2
- majid dadfar 3
1 Ph.D. student of Persian literature at Al-Zahra University
2 Department of Persian Literature/ Faculty of Persian Literature & Foreign Languages / Allameh Tabataba’i University/ tehran/ iran
3 Department of Persian Literature/ Faculty of Persian Literature & Foreign Languages / Shahid Chamran University of Ahvaz/ Ahvaz/ iran
چکیده [English]
The purpose of this study is to analyse the literary structure of the elementary parts of the prose scientific texts literature based on structuralism theory; in structural studies the relation of units to each other and the relation of units to the whole literary work is important; but in some periods the Persian writers have used literary arts in their introductions to resemble literature, which have created structural relations between text and introduction; and in this study the basic sciences of Persian literature (such as rhetoric, eclogues, and other figure of speech...) have been used as tools in the analysis of structuralism; Prose scientific texts are divided into three categories based on the theory of structuralism and their evolution process. The first category of scientific texts from the 4th century AH to the 6th century AH, which lacks a literary structure. The second category of scientific texts is from the end of the 6th century AH to the end of the 8th century AH, where the authors used literary language in the introduction of the works. The third category of scientific texts is from the late 9th century AH to 12th AH where the authors have created a connection between the text of the book and literary industries. They have not only gone beyond the use of literary arts, but have also created a literary structure in scientific texts.In addition to creating structural relationships between the introduction and the text, these authors have written works as an opening surprise
کلیدواژه‌ها [English]
- Introduction to Scientific Texts
- Structural scrutiny
- Evolution of introduction
- Stylistics
- Literary Evolution
منابع
- اخوینی البخاری، ابوبکر ربیع بن احمد، (1344). هدایةالمتعلمین فیالطب؛ به اهتمام جلال متینی، مشهد: چاپخانۀ دانشگاه مشهد.
- استرآبادی، میرزا مهدی خان (1387). دره نادره؛ به تصحیح سید جعفر شهیدی. چاپ چهارم. تهران: علمی فرهنگی.
- اسکولز، رابرت، (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات؛ ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران: آگاه.
- اصفهانی، بابا شاه، (منسوب به میرعماد الحسنی) (1380). آداب المشق؛ کیخسرو خروش، چاپ اول، تهران: مبلغان.
- امامی، نصرالله، (1382). ساختگرایی و نقد ساختاری؛ چاپ اول، اهواز: رَسِش.
- اویسی، معصومه (1383). بررسی دیباچههای متون منصور از قرون اولیه تا قرن هشتم؛ پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه.
- بهار، محمدتقی، (1386). سبک شناسی؛ جلد دوم و سوم، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
- جرجانی، سید اسماعیل (1380). ذخیرۀ خوارزمشاهی؛ تصحیح و تحشیه محمدرضا محرری، جلد اول، چاپ اول، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی.
- چغمینی خوارزمی، محمودبن محمد عمر، (1393). ترجمه و شرح قانونچه فی طب؛ ترجمه اسکندر بن میرفیض طبیب ( قرن 11)، به کوشش حمیده حجازی و یوسف بیگ باباپور، چاپ دوم، تهران: سفیر اردهال.
- حدود العالم. (1360). به کوشش منوچهر ستوده، تهران: کتابخانۀ طهوری.
- حسینی آملی، رکن‌الدین بن اشرف‌الدین، (1396). پنجاه باب سلطانی؛ به کوشش منصور پور مؤذن و حسین شادمان، چاپ اول، تهران: منشور سمیر با همکاری بنیاد شکوهی.
- حسین الطبسی، سید حسن بن روح‌الله، (1392). صیدیه؛ به تصحیح میرهاشم محدث، چاپ اول، تهران: سفیر اردهال.
- دهخدا، علی‌اکبر، (1337). لغتنامۀ دهخدا؛ زیر نظر محمد معین، تهران: دانشگاه تهران.
- رادویانی، محمدبن عمر (1380). ترجمان البلاغه؛ به تصحیح پرفسور احمد آتش به کوشش توفیق سبحانی ـ اسماعیل حاکمی. تهران: انجمن آثار مفاخر.
- خان آرزو، سراجالدّین علی (1402). موهبت عظمی و عطیّۀ کبری؛ تصحیح و تحقیق مهدی رحیمپور، چاپ اول، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
- ................................ (1381). موهبت عظمی و عطیّۀ کبری؛ تصحیح سیروس شمیسا، چاپ اول، تهران: فردوس.
- خرندزی زیدری نسوانی، شهاب‌الدین محمد (1396). نفثة المصدور؛ به تصحیح امیرحسین یزدگردی، چاپ پنجم، تهران: توس.
- رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس، (1314). المعجم فی معاییر اشعار العجم؛ به تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی با مقابلۀ پنج نسخه خطی قدیمی و تصحیح ثانوی مدرس رضوی، تهران: مطبۀ مجلس.
- رستگار فسایی، منصور (1380). انواع نثر فارسی؛ چاپ اول، تهران: سمت.
- سجادی، ضیاءالدین (1372). دیباچه نگاری « در ده قرن » از اول قرن چهارم تا قرن چهاردهم هجری قمری؛ تهران: زوار.
- سلطان محمودبن محمد بن محمود، (1388). آداب المضیفین و زاد الآکلین؛ به کوشش ایرج افشار. چاپ اول، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1390). شاعری در هجوم منتقدان نقد ادبی در سبک هندی پیرامون شعر حزین لاهیجی؛ چاپ سوم، تهران: آگه.
- شمیسا، سیروس، (1392). سبک شناسی نثر؛ چاپ دوم از ویراست دوم، تهران: میترا.
- ضیف، شوقی، (1393). تاریخ و تطور علوم بلاغت؛ ترجمه محمدرضا ترکی، چاپ سوم، تهران: سمت.
- طوسی، محمدبن محمود بن احمد، (1387). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات؛ به‌اهتمام منوچهر ستوده، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- عابدینی، سمانه (1399). بررسی ساختار ادبی در مقدمۀ متون علمی (نثر قرن ٩ تا ۱۲)؛ پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
- عباسی دزفولی، مجدالدین بن محمد شفیع هاشمی، (1394). شکارنامه؛ به تصحیح میرهاشم محدث، چاپ اول، تهرن: سفیر اردهال.
- عطایی نیشابوری، امیر سید برهان‌الدین عطاء الله فرزند محمود حسینی مشهدی، بدایع الصنایع. دانشگاه تهران.
- فرهنگ نامهی علوم قرآن، (1394). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم.
- فصیح بن عبدالکریم، (1396). مطلع الانوار؛ به کوشش منصور موذن و حسین شادمان زیر نظر یوسف بیگ باباپور، چاپ اول، تهران: منشور سمیر با همکاری بنیاد شکوهی.
- قطبشاهی، الفتی ساوجی فرزند حسین به نام عبدالله قطبشاهی. ریاض الصنایع قطبشاهی. دانشگاه تهران.
- کر، احمد (1379). بررسی دیباچه و مقدمۀ متون نثر قرن چهار تا ده؛ پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
- گرکانی، حاج محمدحسین شمس العلماء، (1377). ابدع البدایع؛ به تصحیح حسین جعفری با مقدمه جلیل تجلیل، چاپ اول، تبریز: احرار تبریز
- گلدمن، لوسین، (1382). نقد تکوینی؛ محمدتقی غیاثی، چاپ اول، تهران: نگاه
- گنابادی، مظفر بن محمدقاسم، (1396). دو رساله در معرفت سمت قبله و رسالهای در بیان شناخت روز و شب و قبله یابی از مولفی ناشناس؛ به کوشش منصور موذن و حسین شادمان زیر نظر یوسف بیگ باباپور، چاپ اول، تهران: منشور سمیر با همکاری بنیاد شکوهی
- گواشانی، دوست‌محمد، مرقع بهرامی. استانبول: موزۀ توپقاپوسرای.
- گیلانی، نظام‌الدین احمد، (1375). مضمار دانش، فرس نامه (رساله ای در باب اسب )؛ به تصحیح نادر حائری، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- نسوی، ابوالحسن علی بن احمد، ( 1354). بازنامه؛ به تصحیح علی غروی، تهران: مرکز مردم‌شناسی ایران ـ وزارت فرهنگ و هنر.
- وطواط، رشیدالدین محمدبن عمر (1362). حدائق السحر فی دقایق الشعر؛ به تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: کتابخانه سنایی و طهوری.
- هروی، موفق‌الدین ابومنصور علی، (1389). الابنیه عن حقایق الادویه یا روضه الانس و منفعه النفس؛ به‌کوشش حسین محبوبی اردکانی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
- منابع عربی:
- التهانوی، محمدعلی، ( 1996). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. المحقق رفیق العجم ـ علی دحرج، المکتبه لبنان
- مقالات:
- زینب، رفاهی - رضی، احمد (1389). «بررسی تحلیل مقدمهها در شرح نویسی بر متون ادبی»؛ نشریۀ ادب پژوهی، 1389، شمارۀ 11، ص 88- 117.
- مهدوی دامغانی، احمد، (پاییز 1375). «در باب بلاغت»؛ مجلۀ نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 7، ص15، 53.
- یزدی، میرزا ابراهیم بن کاشف‌الدین محمد (1347). «شرح دیباچۀ انیس الارواح _ احمد گلچین معانی»؛ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات مشهد، شمارۀ 16، ص 330- 371.
)
دوره 2، شماره 2
دو فصلنامه (شماره پاییز و زمستان 1402)مهر 1402صفحه 125-146
- تاریخ دریافت: 10 اسفند 1402
- تاریخ بازنگری: 02 خرداد 1403
- تاریخ پذیرش: 02 خرداد 1403