نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• شیرزاد طایفی ¹
• کورش سلمان نصر ²

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

بهرام بیضایی هنرمندی است که در برخی از آثار او عرفان ایرانی، نمودهایی دارد که البته به نظر می‌رسد عرفان در آثار وی، نمودی از خیال‌اندیشی ایرانی است و سیاست، زیرساخت اصلی این‌گونه آثار او به شمار می‌رود. اندیشمندان ایرانی، رویکردهای متفاوتی نسبت به عرفان دارند. آنان سه وجه: 1. نفی ارتباط بین عرفان و سیاست 2. تأثیر مثبت عرفان بر سیاست مطابق دیدگاه‌های جهان مدرن 3. پیوند عرفان اسلامی با اندیشه‌های سیاسی را معرفی کرده‌اند که نشان از نسبت عرفان و سیاست دارد. نمود هنری سیاست از طریق خیال‌اندیشی عرفانی با توجه به ساحت متناقض‌نمای این دو موضوع، کاری بس دشوار است؛ اما بهرام بیضایی، عارف خاص خود را در هیئت فردی سیاسی به تصویر کشیده است. در پژوهش پیش رو کوشیده‌ایم به روش تحلیل محتوا و با تکیه بر مطالعۀ کتابخانه‌ای و اسنادی و کاربست چارچوب‌های نظری موجود در عرفان ایرانی- اسلامی، به‌خصوص اسفار اربعۀ ملاصدرا و نیز رویکرد ویتفوگل به استبداد شرقی، متن فیلمنامۀ «روز واقعه» را به عنوان مطالعۀ موردی تحلیل کنیم. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که بهرام بیضایی در این اثر نمایشی با بهره‌گیری از عرفان و اسطوره، سلوک عارف را در پیوند با اقتصاد آبسالار شرق نشان داده است و شخصیت عارف در این اثر، وجه سیاسی غالب دارد. همچنین اسفار اربعۀ شبلی و گذر از هفت‌خان عرفانی، در واقع دستمایه‌ای برای آگاهی سیاسی و روشنگری در جامعه است.

کلیدواژه‌ها

• فیلمنامه
• بهرام بیضایی
• روز واقعه
• عرفان
• سیاست
• ملاصدرا
• ویتفوگل

عنوان مقاله [English]

A political mystic in the script of “The Fateful Day” by Bahram Bayzaei

نویسندگان [English]

• Shirzad Tayefi ¹
• Kourosh Salman Nasr ²

¹ Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University

² Ph.D. student of Persian language and literature, Allameh Tabataba’i University, Iran, Tehran

چکیده [English]

Bahram Beyzaei is an artist (author) who has some manifestation of Iranian mysticism in some of his work. However, it seems that mysticism in his works is a manifestation of Iranian imagination and Politics is the main content them. Iranian philosophers have different approaches to mysticism. They have three aspects: 1. Negation of the connection between mysticism and politics 2. The positive influence of mysticism on politics according to the views of the modern world 3. the link between Islamic mysticism and political ideas, which shows the relationship between mysticism and politics. The artistic manifestation of politics through mystical imagination is quite complicated considering the contradictory nature of these two issues; but Bahram Beyzaei has depicted his own mystic in the political individual representation. In this research, we have tried to use the method of content analysis, relying on the study of library and documents and the application of theoretical frameworks in Iranian-Islamic mysticism especially Mulla Sadra's Four Journeys and Wittfogel's approach to Oriental Despotism, analyze the text of the script "The Fateful Day" as a case study. The results of the research show that Bahram Beyzaei has shown the behavior of a mystic in this dramatic work by using mysticism and myth in connection with the watershed economy of the East. And the character of Aref in this work has a dominant political aspect. Also, the four Journeys of Shibli and passing through mystical seven labours are actually a tool for political awareness and enlightenment in the society.

کلیدواژه‌ها [English]

• Screenplay
• Bahram Beyzaei
• The Fateful Day
• Politics
• Mysticism
• Mulla Sadra
• Wittfogel