درآمدی بر تحلیل مفهوم زهد و قناعت به‌منزلۀ اختگی نمادین لکانی با تأکید بر حدیقه‌الحقیقۀ سنایی و غزلیات حافظ
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
زهد و قناعت از مفاهیم درخور توجه در اندیشۀ عرفان اسلامی است. وجه مشترک این دو مفهوم، نوعی ریاضت‌طلبی و محروم نمودن خود از ابژه‌ای خاص است؛ به‌گونه‌ای که سالک به‌امید احراز نمودن موهبتی دیگر، بهره‌ورزی از ابژۀ مورد نظر خود را که آن را در اختیار دارد، کنار می‌گذارد. مشابه چنین وضعیتی، در مفهوم اختگی نمادین لکان دیده می‌شود. در این پژوهش، ابتدا مفهوم زهد و قناعت را براساس گزاره‌های قاطبۀ عارفان اسلامی بررسی کرده و به تبیین مفهوم اختگی نمادین لکانی پرداخته‌ایم. سپس، با استفاده از روش تحلیل کیفی و با تأکید بر مفهوم اختگی نمادین لکانی، دال زهد و قناعت را در حدیقه‌الحقیقۀ سنایی و غزلیات حافظ بررسی و ارزیابی کرده‌ایم. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد که زهد در نزد سنایی، به‌مثابه دالی شناسایی شده که در ساحت ناخودآگاه دال میل حقیقی سالک را خط می‌زند و میل وی را سرکوب میکند و به‌جای آن دال میل دیگری بزرگ را برآورده می‌سازد. مفهوم قناعت در نزد سنایی، غالباً با زهد یکی است و البته او در چند موضع، کوشیده این دال را تصعید یا والایش دهد. در نزد حافظ، زهد دالی است که فقدان در دیگری را پوشش می‌دهد و رند می‌کوشد فقدان در این دال را آشکار کند. در دال قناعت، رند به‌جای این‌که با سرکوب میل مواجه باشد، با میل به سرکوب روبه‌روست که در پی آن، ژوئیسانس را تجربه میکند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
An introduction to the analysis of the concept of asceticism and contentment as Lacan's symbolic castration with an emphasis on Sana'i's Hadiqah al-Haqiq and Hafez's sonnets
نویسنده [English]
- Tohid Shalchian Nazer
Ph.D. f Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Asceticism and contentment are important concepts in Islamic mysticism. The common denominator of these two concepts is a kind of austerity and depriving oneself of a specific object; In such a way that holy traveller, in the hope of obtaining another gift, abandons the use of the desired object that he has in his possession. A similar situation can be seen in Lacan's concept of symbolic castration. In this research, we have first examined the concept of asceticism and contentment based on the propositions of Islamic mystics and explained the concept of Lacanian symbolic castration. Then, using the qualitative analysis method and emphasizing Lacan's concept of symbolic castration, we have examined and evaluated the sign of asceticism and contentment in Sana'i's Hadiqa-ul-Haqiq and Hafez's sonnets. The results of the research show that asceticism has been identified in the view of Sana'i as a symbol that underlines the holy traveller's true desire in the subconscious field and suppresses his desire and instead fulfills The Other’s desire. The concept of contentment in the view of Sana'i is often the same as asceticism, and of course he tried to sublimate this signifier in several places. In the view of Hafez, asceticism is a sign that covers The Other’s lack, and debauchee tries to reveal the lack of this signifer. In the contentment signifier, instead of facing the suppression of desire, debauchee is faced with the desire to suppress, and after that, he experiences jouissance.
کلیدواژه‌ها [English]
- asceticism
- contentment
- Sana'i
- Hafez
- Jacques Lacan
)