نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• علی صادقی منش

عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

فنون زیباشناسی سخن که در حوزۀ بلاغت، در سه قلمرو بدیع، بیان و معانی بررسی می‌شوند، جزء اصلی‌ترین دلایل التذاذ ادبی از متن هستند. واکاوی روان‌شناختی علل التذاذ از این فنون، می‌تواند زمینه‌ساز درک دقیق‌تر ساز و کار التذاذ از یک متن در مغز باشد. در این پژوهش با شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، اتکا بر منابع کتابخانه‌ای و رویکرد قیاسی متمرکز بر اصول روان‌شناسی گشتالت، به واکاوی علل التذاذ از فنون زیباشناسی ادبی می‌پردازیم. پیامد این پژوهش، درک همخوانی‌ها و همسویی‌هایی است که در ساز و کار این فنون و اصول سازمان‌دهندۀ ادراک در فرآیندهای مغزی وجود دارد؛ اصول سازمان‌دهندۀ ادراک از نظر روان‌شناسان گشتالت، متکی بر قانون پرگنانس است؛ قانونی که بر فرآیندهای ادراکی مغز غلبه دارد و پیامد آن ادراک محرّک‌های حسّی در کمال آن است؛ یک ادیب، پس از ادراک محسوسات، ادراکی که به صورت ناخودآگاه، منطبق بر قانون پرگنانس است، با بهره‌گیری از فنون زیباشناسانۀ ادبی و در ساز و کاری مشابه پرگنانس، به بهترین شکل ممکن، این محسوسات را در متن ادبی می‌گنجاند. هر شگرد زیباشناسانه، در ساز و کاری مشابه یک یا چند اصل سازمان‌دهندۀ ادراک، فضایی برای ادراک محسوسات به بهترین شکل ممکن فراهم می‌کند؛ این همسویی ساز و کار فنون زیباشناسانه با اصول سازمان‌دهندۀ ادراک در مغز، سبب التذاذ در مغز می‌گردد.

عنوان مقاله [English]

Psychological Analysis of Enjoyment of Literary Aesthetic Techniques Based on Gestalt Theory

نویسنده [English]

• Ali Sadeghi Manesh

Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Hakim Sabzevari University

چکیده [English]

Aesthetic techniques in literature, analyzed within the rhetorical domains of novelty (badi‘), expression (bayān), and meaning (ma‘ānī), are among the fundamental factors contributing to the literary pleasure experienced by readers. Investigating the psychological foundations behind this enjoyment offers valuable insights into how literary appreciation is processed neurologically. This descriptive-analytical study utilizes library-based resources and adopts a deductive framework informed by Gestalt psychology to examine why aesthetic techniques evoke pleasure. The findings reveal a significant correspondence between the operational mechanisms of these techniques and the perceptual organizing principles that govern brain processes. Gestalt psychologists emphasize that these principles are rooted in the Law of Prägnanz—a governing principle that shapes perceptual processes by enabling sensory stimuli to be perceived in their most complete and organized form. Following this unconscious perceptual process aligned with Prägnanz, authors employ literary aesthetic techniques to incorporate sensory experiences into their texts with maximum effectiveness through a comparable mechanism. Every aesthetic technique functions analogously to one or more organizing principles of perception, creating an ideal framework for sensory interpretation. This alignment between aesthetic techniques and perceptual organization principles is what ultimately generates a sense of pleasure within the brain.