نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهام کارگر ¹
• علی صفایی سنگری ²
• محمود رنجبر ³
• معصومه غیوری ⁴

¹ دانشجوی دکترای رشته ادبیات عرفانی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

² استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

³ دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

⁴ استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

رسالۀ قشیریه و اسرارالتوحید از کتب برجستۀ عرفانی هستند که شالودۀ اصلی آن‌ها بر پایۀ گزاره‌های فکری فقاهت عارفانه شکل گرفته‌است. قشیری در رسالۀ خود با اتخاذ موضعی عالمانه در تلاش است تا در دوران ظهور انحراف در تصوف و تقابل فقها با صوفیان، با ارائۀ هویتی فقیهانه از مبانی تصوف، نظام تفکر صوفیان را همسو با اصول شریعت نشان دهد. در مقابلِ گرایش‌های شریعت‌محور قشیری، عارفی همچون ابوسعید با بهره‌گیری از ابزارهای قدرتمند هنری و ادبی در گفتمان طریقت‌محور تصوف موجب تحکیم مبانی تصوف و جذب مریدان می‌شود. از دیدگاه لویی آلتوسر، منتقد و فیلسوف فرانسوی، همگی این ابزارها به مثابۀ سازوبرگ‌های‌ ایدئولوژیکی خاصی هستند که در نهایت به تقویت و بازتولید گفتمان ایدئولوژیک تصوف منجر می‌شوند. از این‌رو در پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس نظریۀ ایدئولوژی آلتوسر، به معرفی این سازوبرگ‌ها و تحلیل کارکردهای آنان در زیرساخت این آثار ‌پرداختیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قشیری از سازوبرگ «مذهب» و ابوسعید ابوالخیر از سازوبرگ‌ «هنر و ادبیات» برای القای ایدئولوژی‌‌های عرفانی خود بهرۀ بیشتری می‌برند. سازوبرگ «آموزش» نیز در روش تعلیمی قشیری به‌صورت تألیف کتاب و در شیوۀ تربیتی ابوسعید به‌صورت آموزش خانقاهی کاربرد می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

• سازوبرگ‌های ایدئولوژیک
• لویی آلتوسر
• اسرارالتوحید
• ترجمۀ رسالۀ قشیریه

عنوان مقاله [English]

Althusser's ideological devices in Asra al-Tawhid and the translation of the Qushayriyya treatise

نویسندگان [English]

• elham kargar ¹
• Ali Safayi sangari ²
• Mahmood Ranjbar ³
• Masoome Ghayoori ⁴

¹ PhD student in Mystical Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran

² professor of Persian language and literature department, Faculty of Literature and Humanities, Gilan University, Rasht, Iran

³ Associate Professor of Persian Language and Literature department , Faculty of Literature and Humanities, Gilan University, Rasht, Iran

⁴ Assistant Professor of Persian Language and Literature department , Faculty of Literature and Humanities, Gilan University, Rasht, Iran.

چکیده [English]

The Treatise on Qashiriyyah and the Asrar al-Tawhid are prominent mystical books whose main foundation is based on the intellectual propositions of mystical jurisprudence. In her treatise, Qushairi, by adopting a scholarly stance, attempts to show the Sufi system of thought in line with the principles of Sharia, by presenting a jurisprudential identity of the foundations of Sufism, during the period of the emergence of deviation in Sufism and the confrontation between jurists and Sufis. In contrast to Qushairi's Sharia-oriented tendencies, a mystic like Abu Sa'id, by utilizing powerful artistic and literary tools in the path-oriented discourse of Sufism, strengthens the foundations of Sufism and attracts disciples. From the perspective of Louis Althusser, the French critic and philosopher, all of these tools serve as specific ideological mechanisms that ultimately lead to the reinforcement and reproduction of the ideological discourse of Sufism. Therefore, in the present study, we introduced these mechanisms and analyzed their functions in the infrastructure of these works using a descriptive-analytical method and based on Althusser's theory of ideology. The research findings show that Qushairi uses the mechanism of "religion" and Abu Sa'id Abu al-Khair uses the mechanism of "art and literature" to instill their mystical ideologies. The mechanism of "education" is also used in the educational method of Qushairi in the form of writing books and in the educational method of Abu Sa'id in the form of monastic education.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ideological devices
• Louis Althusser
• The Mysteries of Monotheism
• Translation of the Qushayriyya Treatise