نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• حجت اله امیدعلی

هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

نظریه تحلیل تراکنشی یک مدل روانشناختی برای درک تعاملات انسانی و ساختار شخصیت است. این نظریه بر اساس این ایده بنا شده که هر شخص دارای سه ساختار اصلی شخصیت است: والد، بالغ و کودک؛ هرکدام از این ساختارها رفتارها، احساسات و تفکرات خاص خود را دارد. جمشید در شاهنامه دارای ویژگی‌ها و دگرگونی‌های بارزی است که پس از موفقیت‌های پی در پی و رسیدن به قله‌های باشکوه پیشرفت و تمدن، دچار انحطاط و سقوط ناشی از غرور و خودپرستی می‌شود. زندگی او در شاهنامه درس‌هایی از دمیدن امید و خطرات ناشی از طغیان را در بردارد. این پژوهش قصد دارد ابعاد مختلف شخصیت جمشید، کنش‌ها و واکنش‌های او را بر مبنای نظریه تحلیل تراکنشی (TM) بررسی کند. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است: طبق نظریه تحلیل تراکنشی، رفتارهای جمشید مربوط به کدام یک از ابعاد سه گانه شخصیت اوست؟ و چه آسیب‌ها و آلودگی‌هایی در رفتار او قابل مشاهده است؟ رفتار متقابل وی بیشتر در دو بعد بالغ و والد فعال است. منیت و خودخواهی، ایجاد ترس، تحقیر و تخریب در بین مردم جامعه از نمودهای بعد منفی والد اوست. تولید ابزار و تجهیزات جنگی، بهبود وضعیت پزشکی و درمان و … از نمودهای بعد مثبت والد اوست. او بر اساس بعد بالغ خود دست به ایجاد و اصلاح ساختار اجتماعی می‌زند و هرم اجتماعی را وضع می‌کند. آلودگی‌ها و آسیب‌های ابعاد مختلف شخصیت او از دیگر بحث‌های این پژوهش است که مورد توجه و تحلیل قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

• "شاهنامه"
• "جمشید"
• "اریک برن"
• "تحلیل تراکنشی (TM)"

عنوان مقاله [English]

Transactional analysis of Jamshid in Ferdowsi's Shahnameh Based on the theory of Eric Burn

نویسنده [English]

• hojjat allah omidali

Faculty of Persian Language and Literature Department of Arak University

چکیده [English]

Transactional Analysis (TA) Theory provides a comprehensive psychological model for examining interpersonal dynamics and personality structures, positing that individuals embody three core ego states: Parent, Adult, and Child. Each of these states encompasses specific behaviors, emotions, and cognitive processes, shaping individual and social interactions. In Ferdowsi’s Shahnameh, the character of Jamshid exemplifies significant personal transformations; he initially achieves remarkable societal advancements and cultural achievements, but afterward falls victim to pride and egocentrism. His life narrative thus embodies both inspiration and a cautionary tale on the hazards of unbridled ambition. This study aims to analyze the scope of Jamshid’s personality, along with his actions and reactions, within the framework of TA. Utilizing a descriptive-analytical approach, the research investigates which of the three primary TA-defined ego states most prominently influence Jamshid's behaviors, and the maladaptive traits and “contaminations” evident in his behavioral patterns were examined. Jamshid’s actions are largely driven by his dominant Adult and Parent ego states, with each showing distinct characteristics: his Parent state displays both constructive and destructive tendencies—his ego and self-centeredness foster fear, denigration, and societal destruction as manifestations of the Parent’s negative dimension. Conversely, the positive Parent state is reflected in his advancements in military technology, medical practices, and therapeutic interventions. Guided by his Adult state, Jamshid initiates social reforms, establishes social hierarchies, and systematizes social structure. This study further explores the contaminations and dysfunctions within these personality states, offering an in-depth analysis of Jamshid’s complex behavioral dimensions.

کلیدواژه‌ها [English]

• "Shahnameh"
• "Jamshid"
• "Eric Berne"
• "Transactional Analysis"